(Cadn.com.vn) - Là làng đồng bào Cơ Tu duy nhất ở vùng quê Đại Lộc, nhưng ở đây đàn ông không còn biết đánh chiêng, đàn bà phải đi học cách dệt vải thổ cẩm, đến những lễ hội đặc sắc của người dân Cơ Tu cũng bị lãng quên... Đó là làng Yều  nằm ở xã Đại Hưng (Đại Lộc, Quảng Nam).

Nếu không có căn nhà Gươl được dựng chính giữa ngôi làng thì hẳn nhiều người sẽ không nhận ra đây là ngôi làng của đồng bào Cơ Tu. Lịch sử của làng Yều  trải qua rất nhiều thăng trầm và nói theo cách của già Alăng Vượt, năm nay đã hơn 70 tuổi, “chuyện của làng ly kỳ lắm”. Già Vượt kể, cái tên Yều được đặt cho làng xuất phát từ xưa để tỏ lòng biết ơn già làng tên Yều, người đã cất công tìm đất lành dựng làng. “Thời ấy, làng Yều là một trong những làng đông dân và phồn thịnh nhất nhì ở vùng đất phía bên kia sông Côn. Hằng năm các lễ hội và những phong tục, tập quán và nét văn hóa đậm nét của người Cơ Tu đều được tổ chức. Nhưng sau này, người dân trong làng dần ly tán hết”, già Vượt nhớ lại.

Phụ nữ làng Yều phải học lại cách dệt thổ cẩm.

Khi thực dân Pháp quay trở lại xâm chiếm, đời sống người dân làng Yều bị xáo trộn. Do Pháp khủng bố và bắt dân đi phu dịch, nên người dân di tản lên các ngọn núi cao để ở, rồi tham gia cách mạng chống Pháp. Đến bây giờ, già làng Alăng Thư vẫn nhớ như in những lần đi làm giao liên hay gùi lương thực, vũ khí giúp bộ đội đánh giặc Pháp. “Lúc ấy, người dân trong làng ai cũng tham gia  giúp bộ đội, người làm giao liên, du kích... vì thế dù bị giặc Tây khủng bố nhưng người dân làng Yều rất đoàn kết, cùng nhau đánh địch giữ làng. Nhưng rồi một cơn bệnh lạ xảy ra, chỉ trong một đêm mà trong làng có đến hơn 50 người bị chết, nhiều người khác thì bị ốm nặng. Tôi cũng bị mắc phải bệnh lạ ấy nên một con mắt bị mờ, đến giờ vẫn không nhìn thấy được. Sau đợt bệnh ấy, người dân bỏ làng đi hết”, già Thư kể. Căn bệnh lạ khiến làng, chỉ trong một thời gian ngắn, từ trù phú ngày nào trở nên xơ xác, chỉ còn lại vài hộ dân bám trụ. Đến lúc đất nước giải phóng cũng không có người dân nào tìm về làng cũ.

Già Alăng Thư trong ngôi nhà Gươl dột nát.

Lúc trước, làng Yều nằm ở đuôi của xã Cà Dăng (Nam Giang) nên chịu nhiều thiệt thòi, được xem là làng “4 không”: không điện, không đường, không trường, không nước sạch. Để giao lưu hàng hóa với vùng xuôi người dân phải lội qua sông Côn, vượt hai con suối, rồi men theo triền dốc khúc khuỷu mới đến được chợ. Mùa mưa, làng bị cô lập hoàn toàn bởi nước lũ bao quanh, trẻ em không thể đến trường. Trước thực trạng ấy, vào năm 1998, người làng Yều được đưa về định cư ở địa điểm mới như hiện nay. Trưởng thôn Alăng Sang cho biết: “Về làng mới người dân được chính quyền xây nhà cho ở, học cách trồng lúa nước, việc học của trẻ em trong làng cũng thuận tiện hơn rất nhiều. Hiện nay làng Yều có 46 hộ với hơn 170 nhân khẩu, tuy nhiên chỉ có vài hộ là người gốc ở làng Yều xưa như Alăng Thanh, Alăng Thứ, Alăng Nưới... còn lại là người dân ở các làng khác ở H. Nam Giang đến sinh sống. Từ lúc về nơi ở mới, đời sống người dân khá hơn rất nhiều, tuy nhiên hiện người dân vẫn có ít đất sản xuất, các lễ hội, văn hóa truyền thống của người Cơ Tu cũng bị mai một dần”.

Mai này, trẻ em làng Yều có nhớ những giá trị văn hóa làng Yều ngày xưa?

Quả thật, nhìn không gian văn hóa của làng Yều bây giờ không khỏi khiến mọi người chạnh lòng. Dù được Nhà nước đầu tư hàng trăm triệu đồng xây dựng nhà Gươl để có chỗ cho người dân sinh hoạt cộng đồng, thế nhưng  nhà Gươl ở làng Yều bây giờ bị dột nát, chẳng ai quan tâm đến, trở thành nơi người dân chăn thả gia súc. Già Alăng Thư lý giải: “Nhà Gươl chỉ được cúng một lần vào lúc xây dựng xong là thôi. Chứ giờ người dân không còn cúng nữa, lễ hội mừng lúa mới, lễ hội được mùa cũng không còn tổ chức nữa. Mấy năm rồi, nhà Gươl không còn đỏ lửa nữa”. Với đồng bào Cơ Tu, nhà Gươl được coi là nơi tôn kính, chốn linh thiêng để thờ các vị thần linh, ông bà tổ tiên và nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng, vậy mà ở ngôi làng Cơ Tu duy nhất ở Đại Lộc, cái giá trị ấy đã không còn nữa. Và nữa, trước đây phụ nữ người làng Yều có thể tự dệt được những bộ váy thổ cẩm để mặc thì nay phải đi mua ở các H. Nam Giang, Tây Giang. Khi chúng tôi đến, những phụ nữ ở thôn Yều đã tham gia lớp học may thổ cẩm do Phòng LĐ-TB & XH H. Đại Lộc tổ chức. Toát mồ hôi học cách dệt thổ cẩm, chị Đinh Thị Khá  kể: “Trước đây, huyện cũng đã mở một lớp học may thổ cẩm rồi nhưng làm ra không bán được nên chị em phụ nữ bỏ hết, chừ phải học lại”.

Dù bây giờ có cuộc sống tốt hơn, giao thông đi lại thuận tiện hơn nhưng làng Yều, ngôi làng Cơ Tu duy nhất ở H. Đại Lộc đang dần mất đi những giá trị văn hóa. Sợ rằng,  mai đây khi lớn lên những đứa trẻ trong làng sẽ không nhớ gì về làng Yều xưa kia!

Bài, ảnh: L.H.A